AH ARPA SUYU SEN VAR YA SEN… İLK BİRA FABRİKASINI KİM KURDU?

İlk Bira Fabrikası

İlhan ŞAHİN
Araştırmacı Yazar

İnsan yaratıldığından beri hep kafasının ala çakır olmasını istemiş bu konuda çeşitli yollar aramıştır. Şarkılarına, şiirlerine alkollü içkileri konu yapmışlardır. İçindeki uçma isteğini ya kafayı çekip gidermeye yada inandığı dinin emrettiği ölçüleri azınsayıp ibadeti yaradanın istediğinden fazla yapıp uçmaya kalkmıştır. Halbuki alkolü haram sayan Allah aşırılığı da yasaklamıştı.  Bizde Akademi Tarih ekibi olarak son dönemlerde Tarih’i anlamadan taraf tutan zihniyetin birbirini suçlamalarından yola çıkarak Türkiye’de bira fabrikasının izini sürdük. Tarihi siyasi çıkarlarına alet etmek isteyenler birbirlerini ilk bira fabrikasını açmakla suçluyor. Herkes bu zıkkımı içiyor ancak kurulan fabrikayı kimse sahiplenmiyor. Hele millet birbirini suçlasın dursun biz resmi belgeler ne söylüyor ona bakalım.

Dünyadaki en eski ve en yaygın alkollü içeceklerin başında bira gelir. Hatta yapılan bir araştırmaya göre bira, su ve çaydan sonra en çok tüketilen üçüncü içecek konumundadır.[1] Sümer ve Mısır kayıtlarının incelendiğinde anladığımız kadarıyla yazının bulunmasından sonra da Ortadoğu'da başlıca içki olarak bol miktarda biranın tüketildiğini görmekteyiz[2]. Günlük hayatta ve dinsel törenlerde bol miktarda tüketilen bira, aynı zamanda çeşitli meyve ve tatlandırıcılarla, mesela III. Ramses döneminde balla karıştırılıp ilaç niyetine de kullanıldığını kaynaklar göstermektedir. Orta Çağ'dan bu yana özellikle Kuzey Avrupa, biranın ana yurdu haline gelmiştir. 14. yüzyıl öncesinde bira genelde evde yapılıp tüketilen bir içki iken, 14. yüzyıl itibarıyla birahanelerin ortaya çıkmasıyla biranın kalitesi daha da yükselmiş ve daha çok tüketilen bir içki haline gelmiştir.

OSMANLI’DA BİRA

Şimdi gelelim asıl meseleye… Türk topraklarında ilk Bira fabrikası kimin zamanında kuruldu? 2. Abdülhamid mi yoksa Cumhuriyet mi?.. Sosyal medya yorumlarına bakılırsa Osmanlı Padişahlarının tamamı evliya, hepsi birer melek onların hiç birinin insani zaafları ve nefisleri yoktu. Aslında Yıldırım Şarap yerine aşk şerbeti içiyor, 4. Murat millete içkiyi yasakladığı gibi kendisi de pekmez ya da gül şerbeti içiyordu. 2. Abdülhamid, 2. Beyazıt gençliğinde su bile içmiyordu… Eğer bunları iddia edip söyleyen birisi varsa birilerine göre "kesin dinsiz imansız ve ecdat" düşmanıydı. Geçtiğimiz günlerde 2. Abdülhamid’in gençliğinde içki içtiğini söylediğim bir arkadaşım bana derhal "tövbe etmem gerektiğini üç gün üç gece gusül abdesti almamı ve kelimeyi şahadet getirip yeniden Müslüman olmamamı" söyledi. Ben bunu dönemin kaynaklarından söylüyorum dedikçe bana arkadaşım şiddetle bağırarak birde parmak sallayarak “Sana saygım büyük ancaaak şu ittihatçıların ve CHP zihniyetinin söylediklerini tekrar etme. Seni okutan hocanın…” Ben bu ara kaynak diyorum, belge diyorum, tarih bilimi diyorum o arkadaşım bana “Cumhuriyeti kuranlar Osmanlı arşivlerini Bulgaristan’a sattılar. Arşiv varmı ki okuyasın” diyor. 

Peki senin kaynağın ne diyerek hıyarca bir soru soruyorum. Büyük üstat cevap veriyor “Payitaht Abdülhamid dizisinden” diyor.

Osmanlı Döneminde Kurulan İlk Bira Fabrikası

Ben hıyarlığa devam edip cehaletime cahillik katıyor ve rezil oluyorum. Kendi iddiamı savunma gayreti içinde battıkça batıyorum ve diyorum ki “Peki ben tarih ilmini okuyorum. Hocalarım bize belge okumayı öğrettiler bizde belge okuyoruz. Hani “İlim Çin’de de olsa gidin” mübarek emri gereği” diyorum bizim Heredot yapıştırıyor lafı ve ben tuş oluyorum… "Senin hocaların diziyi yazan senaristlerden daha mı iyi biliyor”

...Ve bir türkü mırıldanarak terk ediyorum ortamı. “Üstüne basılan taşlar misali yıkılmışım been”. İşin şakası bir tarafa bunun değişik bir versiyonunu 28 Şubat döneminde kendini Atatürkçü sananlardan dinlemiştim. Adamın ne tarihten, ne İslam’dan ne edepten haberi yok. Sırf başörtüsünü eleştirmek için bilmediği konularda ağzına geleni söylüyordu. O zamanda onlarla aynı şeyi düşünmüyorum diye gerici diye yaftalamışlardı beni. 

Yani anlayacağınız sevgili dostlar kovulduğumuz köy sayısı dokuzu geçti. Tarihi bir ibret vesikası değilde övme ve sövme cahilliğini sürdürdüğümüz sürece bu mevzuları çözemez birbirimizi kırmaya devam ederiz. Elbette Türk tarihinin her sayfası insanlık alemi içinde çok özel bir yere sahiptir. Hepsi bizim için özel ve güzeldir. Göktürklerden bugüne kadar bir zincirin halkasıdır ve hepsi bizimdir.Hepsiyle gurur duyar, dönemine göre değerlendirir bugün bize yanlış gelen uygulamaların o zamanın şartlarına göre doğru olduğunu ortaya koyarız.

Sevgili dostlar... Geçmişte yaşayan tarihi şahsiyetlerin hepsi insandı. Onları süper kahraman gibi görmek hem bu insanlara hem de tarihe saygısızlık olur. Onlar da her insan gibi yiyor, içiyor, hastalanıyor, aşık oluyor, hata yapıyorlar, doğru yapıyorlar ve sonuç olarak ölüyorlardı. Hatta geçenlerde Osmanlı padişahlarının tuvalet ihtiyacı duyduklarını ve tuvalete gittiklerini öğrendim. Bir kez daha yıkıldım...

Konuyu dağıttığımın farkındayım neyse gelelim esas meseleye… Osmanlı’da bira fabrikasını kim açtı? Bak kim açtıysa çıksın ortaya beni yormasın! Yoksa adını açıklayacağım… Bak açıklıyorum!

İşin şakası bir tarafa belgeler ışığında şu meseleyi anlatıp sözlerimizi bağlayalım. Yoksa sohbet Kara Komik bir hal almaya başladı... Kendime hakim olamıyorum.

Takvimler 1839 senesi gösterir. Batılı olmaya karar veren Osmanlı Devleti Bira ile tanışır. Osmanlı İmparatorluğu’nda biraya ait ilk mevzuat 1847’de çıkarılmıştır[3]. Mevzuatın genellikle

uygulamayı izlediği gerçeğine dayanarak arpa suyu veya biranın 1847 öncesi bilindiği, tüketildiği ve üretildiği söylenebilir. 1840'lı yıllarda ise, birahaneler açılmaya başladı. Buralara Müslüman tebaanın gitmesi yasaktı. İlk bira fabrikası Osmanlı İmparatorluğu döneminde 1890'da İsviçreli Bomonti kardeşler tarafından Feriköy’de kuruldu.

Bomonti bira fabrikasıyla elde edilen vergilerden memnun olan Osmanlı Devleti 2. Bira fabrikasının (Olimpos Bira Fabrikası) 1892 yılında Selanik’te açılmasına izin verdi. Osmanlı’da bira üretim miktarıyla ilgili ilk bilgi 1896 yılına aittir. Bu bilgiye göre bira üretimi 12.000 hl, yani 1,2 milyon litredir. Hızla arttığı görülen üretim 1913-1914 yılında 9,9 milyon litredir. Osmanlı döneminde kurulan Bomonti Bira Fabrikası 1938 de Tekel'e geçmiştir.

Evet, arkadaşlar neymiş Osmanlı döneminde bira fabrikası varmış. Özellikle fabrikasının kurulduğu dönem 2. Abdülhamid dönemine gelmektedir. Bu Sultan’ın yaptığı doğru şeyleri değiştirmediği gibi Abdülhamid’in imansız olduğu manasına da gelmez. Devlet görülen lüzum üzerine fabrikayı açmıştır. Keşke bira fabrikasının kimin zamanında kim tarafından açılıp ölmüş gitmiş adamların inancına kafa yorup birbirimizi yiyeceğimize Sultan Abdülhamit döneminde kaybettiğimiz Batı Rumeli’yi, Kıbrıs’ı, Haliç’te bekleyen donanmayı konuşup o dönemin şartlarına göre fikir yürütüp birbirimize saygı çerçevesinde bilgi aktarımı yapsaydık. Neyse fazla sözü uzatmadan şu veciz sözümle konuyu kapatıyorum.

“Yav arpa suyu sen ne melun şeymişsin ki, 

Kıbrıs’tan daha önemlisin. ”

Unutmayın alkol sağlığa zararlı ve Müslümanlar için haramdır... Yok ben içeceğim diyorsanız o zaman yarasın. Ne diyelim 

Sağlıcakla kalın…

---

[1] Nelson, Max, The Barbarian's Beverage: A History of Beer in Ancient Europe, Routledge, Abingdon, Oxon

[2] Standage, Tom, Altı Bardakta Dünya Tarihi, Türkuvaz Kitap, 2005.

[3] Osmanlı’da Bira 2 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine.com