BİZ ONU DEMİRYOLCU BİLİRDİK: BEHİÇ ERKİN

Behiç Erkin Kimdir?

Duygu KARAKAŞ

Koray Murat TURAL

Zehra ŞAHİN

Kırıkkale Üniversitesi Tarih Bölümü

Bir Demir Yolu Aşığı BEHİÇ ERKİN 1876-1961

Behiç Bey Milli mücadele tarihimizde çok bilinen kahramanlardan değildir. O sadece demiryollarını millileştirmemiş Hitler Almanya’sından binlerce insanı kurtaran insanlık kahramanıdır. Akademi tarih olarak bugün sizlere her yönüyle bir kahramandan söz edeceğiz.

Behiç Bey 1876’da İstanbul’da doğdu. 1898’de Harp okulunu, 1901’de Harp Akademisini bitirdi.1904’den sonra kurmay yüzbaşı olarak Selanik-İstanbul demiryolu muhafız kuvvetleri müfettişliği görevine atandı. Meşrutiyet devrinde 1910’da aynı hatta yeni kurulmuş olan askeri komiserliği görevine getirildi. 1912 yılında Balkan Savaşı’nda Yunanlılara esir düştü. Kurtulduktan sonra Erkanı Harbiye’de görev aldı ve demiryollarının ordu hizmetinde çalıştırılmasını sağladı. Birinci Dünya Savaşı sırasında demiryolu kuruluşu ve işletmesi konusunda deneyimlerini aktardığı ‘Demiryolunun Askerlik Nazarından Tarihi, İstimali ve Teşkilatı’ isimli kitabını yayınladı.

İstanbul’un 16 Mart 1920’de itilaf devletlerince işgal edilmesinden sonra, İngilizler tarafından arandığı sırada Anadolu’ya geçerek Milli Mücadeleye katıldı. Behiç Bey, Milli Kuvvetlere katılmak üzere 5 Temmuz 1920’de Ankara’ya ulaştığında Erkan-ı harp Miralay(Kurmay Albay) rütbesini taşıyordu. Ertesi gün Genel Kurmay Başkanı İsmet Bey’den (İnönü) ikinci başkanlık teklifini aldı. Birkaç gün içinde Nafia Vekili(Bayındırlık Bakanı) İsmail Fazıl Paşa tarafından başka bir teklif yapıldı kendine. Anadolu Şimdendifer Kumpanyası Müdürlüğü. İki teklif üzerinde düşünürken Mustafa Kemal’in yönlendirmesiyle demiryollarının başına geçmeye karar verdi.

Modern Demiryollarının Kurdu

Behiç Bey 16 Temmuz 1920’de başladığı bu görevi başarıyla sürdürdü. Şirket demiryollarının çok üstünde ve en ilerici ülkeler demiryolları seviyesinde bir demiryolu işletmeciliğini sağlayarak, ülkemizde modern demiryollarının ilk kurucusu oldu. Kurtuluş savaşı sonrasında bir süre işbaşında kalan ve tam anlamıyla bir teşkilatçı ve devlet adamı olan Behiç Bey 14 Ocak 1926’da Bayındırlık Bakanlığı’na seçildi. 11 Kasım 1961’de ölen Behiç Erkin ilk Genel Müdürlük görevini aldığı İzmir İstanbul Ankara hatlarının birleştiği Eskişehir(Enveriye) istasyonundaki üçgende defnedilmesini vasiyet etmiştir. Ölüm tarihinden bir süre sonra TCDD Genel Müdürlüğünce yaptırılan kabire nakledilerek vasiyeti yerine getirilmiştir.

Behiç Erkin’in Başarıları

Çanakkale Savaşı’nın lojistiğini gerçekleştiren kişi olarak tarihe geçmiştir. Mustafa Kemal’in ‘Siz orduyu cepheye taşımakta başarılı olursanız, ben cephede ne yapılacağını çok iyi biliyorum’ diyerek kendisine verdiği Kurtuluş Savaşımızın lojistiğini başarıyla tamamlamıştır. Demiryollarını hiç bir Türk işletemez diyen yabancılara ders vermiştir. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra demiryollarını yabancı işletmelere geri vermek isteyenlere karşı gelerek, millileştirilmesini sağlamıştır. Gerek demiryollarının işletme lisanını, gerekse İTÜ’nün derslerini Türkçeleştirerek başka bir ilke imza atmıştır. Türkiye Cumhuriyetinde ilk defa özerkleştirmeyi getirmiş ve İTÜ’yü özerkleştirmiştir. Türkiye Cumhuriyetinde ilk kamu müzesini kurmuştur. Yine Behiç Bey Türkiye Cumhuriyetinde ilk demiryolları mektebini kurmuştur. Behiç Bey’in bu yönü çok bilinmez ama O, Milli istihbarat teşkilatımızın fikir babası ve Atatürk’le beraber kurucu 13 imzadan birinin sahibidir. TCDD’nin ilk Genel Müdürü, demiryolculuğun babasıdır. Behiç Bey TBMM’nin ilk milletvekillerinden ve İlk Bayındırlık Bakanlarından, Fransa’da Büyükelçiliği döneminde Nazi Almanya’sı ve ortağı Fransa’nın Yahudi soykırımından 20 bin Türk Vatandaşı Yahudi’yi büyük diplomasi dehasıyla kurtaran kişidir.

 

KAYNAKLAR

Hatırat 1876-1958 Behiç Erkin, Türk Tarih Kurumu 2010, Ankara

Kurtuluş Savaşı’nda Demiryolculuk, Ziya Gürel, 2011, Ankara

Dilaver Dinç, Behiç Erkin ve Demiryollarının Kuruluşu, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009