İlklerin Adamı Vecihi HÜRKUŞ |
Berkan ERKEÇ
Kırıkkale Üniversitesi Tarih Bölümü
İLKLERİN ADAMI VECİHİ HÜRKUŞ
Birçoğumuz için Vecihi ismi Yeşilçam’ın en yetenekli
aktörlerinden Şener Şen’in canlandırdığı şaşkın âşık karakterindeki pilot Vecihi’yi
anımsatır. Anca Akademi Tarih olarak bizler gerçek bir kahraman olan Vecihi
Hürkuş’u size anlatmak istedik.
Türk tarihinin ilkleri olan Vecihi Hürkuş, 6 Ocak 1896’da
İstanbul doğdu ve 16 Temmuz 1969’da ise Türk havacılık tarihine damga vuran hayatını
kaybetmiştir. 73 yıllık hayatına Türkiye'nin ilk uçak tasarımcısı ve üreticiliğini
ve Türkiye'nin ilk yerli uçağını üretimi gibi ilkleri sığındırmıştır.
Birinci Dünya Savaşı gazisi olan Vecihi Bey savaşta yaralanınca
İstanbul'a dönerek Yeşilköy'deki Tayyare Mektebi'ne girerek pilot olarak mezun
oldu. Birinci Dünya Savaşı sırasında pilot brövesi alarak 7. Tayyare Bölüğü'nde
Ruslara karşı harekata katılan Vecihi Bey, başarılı keşif ve bombardıman
uçuşları yapmış ve bu arada girdiği bir hava muharebesinde bir Rus uçağını
indirmiştir.
İLK TÜRK UÇAĞINI O YAPTI
Vecihi Hürkuş, uçak düşüren ilk Türk tayyarecidir. Daha
sonra Ruslara esir düşen Vecihi Bey, Hazar Denizi'nin Azerbaycan kısmında
bulunan Nargin Adası'ndan yüzerek İran üzerinden kaçmayı başarmış ve yurda
dönerek 1918 yılı yaz başında Yeşilköy'de konuşlanmış bulunan 9. Harp Tayyare
Bölüğü'nde görev almıştır.
Bu bölükte görevli iken bir av uçağı tasarımı yapan Vecihi
Bey'in bu projesi Mondros Ateşkes Antlaşmasın'ın imzalanması ile yarım
kalmıştır. Kurtuluş Savaşı'na katılan Vecihi Bey, özellikle İnönü ve Sakarya
savaşı sırasında çok başarılı keşif ve destek uçuşları yaptığı gibi bir Yunan
uçağını da indirmiştir. Kurtuluş Savaşı'nın ilk ve son uçuşunu yapan pilottur.
İzmir (Gaziemir – Seydiköy) hava meydanına ilk giren ve işgal eden kişi olur.
Vecihi Bey'e kırmızı şeritli İstiklal Madalyası verilmiştir. Ayrıca TBMM
tarafından üç kez takdirname verilmiştir. Üç takdirname verilen tek kişidir.
BİR GARİP CEZA
Savaştan sonra İzmir'de yeni tayyarecileri eğitmeye başlar.
Edirne'ye yanlışlıkla inen bir yolcu uçağını almakla görevlendirilir. Hizmeti
karşılığı uçağa “VECİHİ” adı verilince, uçak inşa etmek düşünceleri canlanır.
İzmir Seydiköy Hava Mektebi'nde -bugünkü Gaziemir Hava Teknik Okullar
Komutanlığı- uçak yapımı projesine devam eder. 1923'te ganimet olarak
Yunanlardan ele geçen motorlardan yararlanarak ilk Türk uçağını imal eder. 28
Ocak 1925'de “VECİHİ K-VI”adını verdiği uçağını uçurur ancak ödül yerine onu
ceza beklemektedir. Vecihi Hürkuş'un ödül beklerken ceza almasının nedeni,
havacılıktan anlayan kimsenin bulunmamasıydı. İzin verecek merci olmadığı için,
izinsiz havalanmış, bu yüzden de cezalandırılmıştır. Bu tam bir trajedidir ve
ülkemizin o dönemdeki durumunu özetlemektedir.
KERESTE DÜKKANINDA UÇAK İMALATI
Daha sonra askeri havacılıktan ayrılarak uçak tasarımı ve
yapımı çalışmalarına devam etmiştir. Havacılığa gönül veren Tayyareci Vecihi
Hürkuş da sadece Türk havacılık tarihinin değil, belki de tüm Türkiye tarihinin
en ilginç simalarından birisiydi.
1930'da Kadıköy'de bir keresteci dükkânını kiralayarak, 3 ay
içinde ilk Türk sivil uçağını, aslında ikinci uçağı VECİHİ XIV'ü inşa etti. İlk
uçuşunu 27 Eylül 1930'da Kadıköy Fikirtepe'de büyük bir kalabalık ve basın
topluluğu karşısında yapmıştır. Bu uçuştan sonra VECİHİ XIV ile önce
Yeşilköy'e, sonra Ankara'ya uçmuştur. Uçabilirlik Sertifikası için İktisat
Bakanlığına başvurmuş, 14 Ekim 1930'da “Tayyarenin teknik vasıflarını tespit
edecek kimse bulunmadığından gereken vesika verilmemiştir” cevabını almış.
Hürkuş, bunun üzerine bakanlık nezdinde yapılan girişimler
sonucu uçağa istenen belgenin alınması amacıyla uçağı sökerek demiryollarından
kiraladığı vagonla Çekoslovakya’ya gönderilmesi için müsaade almıştır. Hürkuş,
6 Aralık 1930’da Prag’a geldiğinde henüz tayyare gelmemişti. Tayyareye ait
statik raporu gibi resmi evrak önce Çek diline çevrilmiş, uçak gelince tekrar
monte edilerek uçağın malzemeleri ve her türlü teknik kontrolü yapıldıktan
sonra uçuşu istenmiş. Her türlü uçuş şekilleri ile uçuşun kontrolü
tamamlanmıştır.
Hürkuş 23 Nisan 1931'de Çekoslovakyalı yetkililer tarafından
civardaki bir gazinoda düzenlenen bir törenle, başköşesinde “Yaşasın Türk
Tayyareciliği” yazılı bir pankartla onurlandırılarak uçuş müsaadesini almıştır.
25 Nisan 1931'de Çekoslovakya’dan uçarak Türkiye'ye gelmek için yola çıkıp 5
Mayıs 1931’de Türkiye'ye gelmiştir.
UÇUŞ OKULU
1932'de Vecihi Sivil Tayyare Mektebi isimli ilk Türk Sivil
Havacılık Okulu'nu açmıştır. Okulda ilk Türk kadın pilotu olan Bedriye Gökmen
ile birlikte 12 pilot yetiştirmiştir. İstanbul Kalamış-Kadıköy'de Türkiye'nin
ilk sivil uçağı VECİHİ XIV, ilk eğitim ve spor uçağı VECİHİ XV, 160 beygirlik
Mercedes uçak motorlu deniz kızağı VECİHİ SK-X üretilmiştir. Nuri Demirağ, bir
tayyare yapımı için 5000 TL vermiş, böylece 1933'te Vecihi Hürkuş tarafından
NURİ BEY adı verilen VECİHİ XVI kabin uçağı yapılmıştır. Vecihi Bey zor
koşullarda eğitim yaparken bazı kurumların, örneğin TEKEL İdaresi'nin ve
Türkiye İş Bankasının reklamlarını yapmış, bazı vatansever yetkili
kuruluşların da yardımları oldu.
REKLAM |
1937 yılında Türk Hava Kurumu, Hürkuş'u mühendislik eğitimi alması için, Almanya'daki mühendislik okula gönderdi. 1939 yılında mezun olarak ülkesine dönen Vecihi Hürkuş'a iki yılda mühendis olunmasının imkânsızlığı gerekçesiyle uçak mühendisi ruhsatı verilmedi.
1954 yılında ilk sivil havayolu şirketi olan Hürkuş Hava
Yolları'nı kurmuştur ancak; kazalar, kaçırılmalar ve sabotajlar gibi sebeplerle
şirket uçuştan men edilmiştir.
Türk havacılık tarihinin en üretken ve girişimci
kişilerinden olan Vecihi Hürkuş, Ankara'da 16 Temmuz 1969 tarihinde Gülhane
Askerî Tıp Akademisi Hastanesi'nde vefat etmiştir.
KAYNAKLAR
Vecihi Hürkuş, Havalarda, 1915-1925, İstanbul, Kanaat
Kitabevi, 1942.
Vecihi Hürkuş, Bir Tayyarecinin Anıları: Yaşantı, İstanbul,
YKY, 2000 ISBN 978-9-75-080219-5[4]
Mehmet Gürbüz Gürer, Vecihi Hürkuş "Göklerin Korkusuz
Adamı", İstanbul, 2001.
M. Bahattin Adıgüzel, Türk Havacılığında İz Bırakanlar,
Ankara, 2001.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Sayın takipçilerimiz hakaret etmeden yorumlarınızı yapabilirsiniz.