“SARIKLI İNKILAPÇILAR” GENÇ OSMANLILAR HAREKETİ LİDERLERİNİN ÇELİŞKİLİ DOKTRİNLERİ

 

Sarıklı İnkılapçılar
Kuleli Vakası

Erdem BAŞTUĞ
Kırıkkale Üniversitesi Tarih Bölümü 4.Sınıf Öğrencisi

“SARIKLI İNKILAPÇILAR” GENÇ OSMANLILAR HAREKETİ LİDERLERİNİN ÇELİŞKİLİ DOKTRİNLERİ 

Genç Osmanlılar ya da diğer bilinen adıyla “Jön TÜRKLER” 600 yıl küsur sağ kalmış İmparatorluğun Son 100 yılına damga vurmuş gayeleri gayet vatanperver İmparatorluğun ömrünü uzatmak için uğraş veren bir topluluk olarak ifade edilebilir. Peki, bu hareketin öncülerinin ideolojileri neydi ya da beyin takımını bir araya getiren ana felsefe ne idi? Gelin bunları tahlil edelim…

Şem’idir Kalbimizin can ile mal ü namus

Hıfz için bab-ı sitemden olur adlin fanus

Ettin azad bizi olmuş iken zulme esir

Cehlimiz sanki idi kendimize bir zincir

Bir ıtık-namedir insana senin kanunun

Bildirir haddini Sultana senin kanunun[1]

Genç Osmanlılar hareketinin ideologlarından Şinasi’nin sürgün günlerinde Mustafa Reşid Paşa’ya yazdığı şiir… Şiirin ilginç tarafı malumunuz olduğu sürece son iki mısrada geçen dalkavukluk. Şinasi’nin bu şiirini örnek vermemizdeki gaye tıpkı Şinasi gibi Mustafa Reşit Paşanın Genç Osmanlılar üzerindeki hâkimiyeti ve denetimi daha iyi anlamamızı sağlamak. Hiç şüphe yok ki Genç Osmanlılar hareketini bir araya getiren ana amil Ali ve Fuat Paşalara olan kin daha doğrusu Mustafa Reşit Paşa döneminde mansıpların koruyarak Sadaretin el değiştirmesi ile beraber mansıpların kaybetmeleridir. Yani aralarında ortak bir ideolojiden ziyade onları bir araya getiren Padişah ve adamlarına karşı ortak düşmanlık idi. Kuleli Vak’asını anlatırken İngiliz asıllı Amerikalı tarihçi Bernard LEWİS bu tezimizi kuvvetlendirecek şu tespiti yapar:

Öte yandan daha yakın zamanlarda yapılan araştırmalara bakıldığında bu planın arkasındaki insanların aklında bu tür bir amaç ya da program yoktu, aksine onlar Hristiyanlara verilen tavizlere karşı çıkıyorlardı. Aslında herhangi bir ilkenin savunucusu olmaktan ziyade Padişaha ve adamlarına karşıydılar. Bundan dolayı da klasik anlamda bir darbe ve suikast girişimi onları daha çok ilgilendiriyordu[2]

 

Peki Neydi Bu Hareketin Temsilcilerinin Doktrinleri?

Aslında Genç Osmanlıların var olma nedeni tazimata seküler ve batılı emperyalizme karşı duruşlarıdır. Genç Osmanlılar Ali ve Fuat Paşaların temsil ettiği guruba eski nesil diyor. Kendilerini yeni nesil olarak görüyorlar. Islahat Fermanına tepkiyle bakıyorlar. Bunlar Mustafa Reşit Paşa 1839’da hazırlamış olduğu Tanzimat Fermanın, 1856 Islahat Fermanına göre daha milli olduğunu savunup M. Reşit Paşa ve 1839 fermanından Saygıyla söz ederlerken birazda M. Reşit Paşa sayesinde iktidar sahibi olup M. Reşit Paşa ve 1839’dan sonra iktidardan düşmüşlerdir. Genç Osmanlılar; 1856 fermanın Türk-İslam egemenliğine tehlikeye attığını ifade ediyor Genç Osmanlılar yine eşitliği eleştirirken bu eşitlik Gayri Müslimlerin lehine bozuldu diyorlar. Devletin yıkılışını tahlil ederken bu durumun iki nedeni var diyorlar.

 

1. Ali ve Fuat Paşaların baskıcı rejimi,

2. Dışardan devlete gelen (harici) baskılar.

Özellikle 2.Görüşlerine dikkat çekmek istiyorum enteresan mı talihin cilvesi mi dersiniz bu insanlar harici tehdidi eleştirirken Merkez Karargâhları Paris’tir. Yani Harici baskıyı eleştirirken tehdit olarak gördükleri ülkelerin sınırları içerisinde sürgün hayatı yaşamaktadırlar. Genç Osmanlılar anti emperyal düşünceye sahip olmalarına rağmen enteresan olan bunların muhalefet merkezleri Fransa ve İngiltere’dir Hürriyet ülkede yok diyorlar. İlk etapta hürriyet getirilmeli diyorlar. Hürriyet parlamenter rejimle gelir diyorlar. Namık Kemal Ali ve Fuat Paşaları eleştirirken Parlamenter sistem gelmeli diyorlar. Ama Ali ve Fuat Paşalar Parlamenter sistem devleti parçalar diyor. Namık Kemal bununla birlikte merkeziyetçi bir parlamenter sistem olmalı diyor. Aralarındaki birlikteliğe rağmen örgütlü bir muhalefet gerçekleştiremediler. Ama iki şey bıraktılar iyi bir propagandist oldukları için vatan-hürriyet kavramlarının sembolü oldular 2. Siyasi alan dışında kültürel ve edebi alanda modern milli hareketin kültürel öncüsü oldular. Ali ve Fuat Paşayı yabancılaşmayla eleştiriyorlar. Ali ve Fuat Paşanın temsil ettiği liberaller batıya direnmek yerine onlar gibi olmalıyız onlarla anlaşmalıyız derken işte tam bu noktada Genç Osmanlılar karşı çıkıp mücadele ve direnmeyi öneriyorlar. Genç Osmanlıları kendi aralarında fikri bir bağ yoktu. Namık Kemal, Şinasi, Ali Suavi ve Ziya Paşa bunları bir araya getiren iktidar hırsı ve Ali ve Fuat Paşa düşmanlığıdır. Niyazi BERKES "Türkiye’de Çağdaşlaşma" isimli eserinde birbirleri ile çelişen bu insanların fikirlerini şu şekilde anlatmaktadır;

Gerçek şudur ki Şinasi; Hem laikliğin hem ulusçuluğun asıl öncüsü ve temsilcisi iken Namık Kemal’de bunların hiç birisi yoktur. Namık Kemal batı uygarlığının din-devlet ayrımının gerçekleştirilmesi doğrulusunda olduğunu bilmekle birlikte bunun İslamlık ve Osmanlı devleti doğrultusuna uymadığı inancındadır. Bu iki öncülüğü Ali Suavi’ye vermeye çalışan “Sarıklı İnkılapçı” “Türkçüğün Babası” gibi birbiriyle çelişen Namık Kemal’e göre şarlatanlığa kaçan Suavi’nin birbirini tutmaz yanlarını ele alan yazılar aralarında ortak fikri bir bağ olmadığına tipik bir örnektir.[3]

Diğer bir enteresan olan konu ise aslında bu insanların büyük çoğunluğunun gayrimüslimler ile eşit olma durumuna karşı çıkmaları tamamen batı kültürünün körü körüne alınmasının sakıncalarından bahseden uzun makaleleri aynı zamanda çelişkili olarak muhafazakâr bir kimlikte taşıdıklarını aslında tam olarak gayelerini belirleyememiş olmasıdır. Bu durumu örneklendirecek Ziya Paşa’nın Ali Paşa’yı hicvettiği meşhur şiiri ile makalemi bitirmek istiyorum selametle…

 

 

Azmine yaver olur ise eğer kasd-ı Hüda

Kıptiyan cayı olur mesned-i sadr-ı vala

Yalınız etti Yahudiler için istisna,

Rum’dan Ermeni’den yaptı müşir ü bala

Eyledi resm-i müsavat-ı hukuku ikmal[4]

 

KAYNAKÇA:

Bernard LEWİS Modern Türkiye’nin Doğuşu

Niyazi BERKES Türkiye’de Çağdaşlaşma

Ziya Paşa, Türk Klasikleri

ENGELHARD TANZİMAT VE OSMANLI

HALİL İNALCIK DEVLET-İ ALİYYE CİLT IV

Ahmet Cevdet Paşa Tarih-i Cevdet

---

[1] Bernard LEWİS Modern Türkiye’nin Doğuşu S.190

[2] Bernard LEWİS Modern Türkiye’nin Doğuşu S.207-208

[3] Niyazi BERKES Türkiye’de Çağdaşlaşma S.283

[4] Ziya Paşa, Türk Klasikleri S.68