TÜRK TARİHİNİN UNUTULMUŞ BİR KALEM ERBABI: Hüseyin Cahit Yalçın

Havva ÖZDEMİR - Melike TETİK

Kırıkkale Üniversitesi 

TÜRK TARİHİNİN UNUTULMUŞ BİR KALEM ERBABI: Hüseyin Cahit Yalçın

Doğum 07 Aralık 1874 – Ölüm 18 Ekim 1957

Akademi Tarih araştırma ekibinin tarihimizin önemli ama unutulmuş isimlerini sizlere tanıtmaya devam ediyor. Vefatına kadar kalemi elinden bırakmamış bir ilim, fikir erbabı Hüseyin Cahit Yalçın’ı ele alacağız. 

Gazeteci, yazar, çevirmen ve siyasetçi olarak Türk Milletine büyük hizmetleri olan Yalçın İstanbullu bir ailenin çocuğu olarak babasının görevi sebebiyle Balıkesir’de dünyaya geldi. Eğitim hayatına İstanbul’da bulunan Yakup Ağa Mahalle Mektebi’nde başladı. Sekiz yaşında iken taşındıkları Serez’de Askeri Rüştiye (Ortaokulu)’yi bitirdi. Ortaöğrenimini İstanbul İdadisi (Lisesi)’nde yaptı. Kendi kendine Fransızca öğrendi. O yıllarda çeviri çalışmaları Maarif ve Resimli Gazete’de yayımlandı. Mülkiye Mektebi (Siyasal Bilgiler Okulu, 1896)’ni tamamladı. 

Mülkiye son sınıf öğrencisiyken Mektep dergisinin yönetimini üstlenmesiyle basın hayatı başlamış oldu. Okul bitince Maarif Nezareti (Eğitim Bakanlığı)’nde memur olarak çalışmaya başladı. Aynı yıl Servet-i Fünûn dergisinde bir öykü yayımlayarak Edebiyat-ı Cedide topluluğuna katıldı. Bu yıllarda Mütalaa, Tarik, Sabah ve Saadet gazetelerinde yazılar yazdı. “Edebiyat ve Hukuk” başlıklı bir çeviri yazısı yüzünden Servet-i Fünûn dergisi kapatılınca

(1901) İkinci Meşrutiyet (1908)’e kadar yazı yazamadı. Bu arada Vefa Lisesi ile Mercan Lisesi’nde öğretmenlik ve yöneticilik (1906-08) yaptı. Meşrutiyet’ten sonra öğretmenlikten ayrılarak, Tevfik Fikret ve Hüseyin Kâzım ile birlikte Tanin gazetesini çıkarmaya (1908) başladı. İttihat ve Terakki Fırkasına girerek İstanbul’dan milletvekili seçildi. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) sırasında matbaası basıldı. Divan-ı Harb tarafından 1912’de iki ay hapse mahkûm edildi. Mütareke yıllarında tutuklanarak sürüldüğü (1919) Malta adasında İngilizce ve İtalyanca öğrendi. 1922 yılında yeniden çıkarmaya başladığı Tanin gazetesinde Cumhuriyet hükümetini eleştirince gazetesi kapatıldı. İki kez tutuklanarak İstiklal Mahkemesi’ne verildi. İlkinde beraat etti, ikincisinde aldığı bir buçuk yıl sürgün cezasını Çorum’da (1925-26) tamamladı.

Sürgünden sonra İstanbul’a dönüşünde bir arkadaşının aracılığıyla Sanayi ve Maadin Bankası’nda çalışmaya başladı. Ancak I. Türk Dil Kurultayı’nda dil devrimi konusunda resmî görüşe karşı çıkınca bankadaki görevine son verildi (1933). Çıkardığı Fikir Hareketleri (1933-40) dergisinin bütün yazılarını kendisi yazıyordu. 1934’ten itibaren, haftalık Yedigün dergisinde anılar ve gezi yazıları yazdı. Atatürk’ün ölümünden sonra politikaya atılarak İstanbul (1939) ve Kars’tan (1950) milletvekili seçildi. 1948 yılında getirildiği CHP’nin yayın organı Ulus gazetesi başyazarlığını ölümüne kadar sürdürdü. Son yıllarında da yirmi altı ay hapse mahkûm edildi, ancak yaşı ve hastalığı dikkate alınarak cezası kaldırıldı.

Hüseyin Cahit yazarlık hayatına, lise ikinci sınıf öğrencisi iken Ahmet Midhat’ın etkisindeki yazdığı Nadide (1892) adlı bir romanını yayımlayarak girmiştir. Yeni edebiyatın kurulma aşamasında Divan edebiyatına amansız eleştiriler yöneltenlerden biriydi. Ancak edebiyat yazarlığından önce asıl önemli yanı gazeteciliğidir. Çalışmalarına bakarak onu gerçekçi

(realist) bir yazar olarak saymak mümkündür. Öykülerinde gündelik hayatta yer alabilecek insanlara çok az yer verdi. Bu açıdan gerçekçiliğe aykırı düşer. Hayal İçinde adlı romanı, öykülerine oranla daha başarılı bulundu. Şiirlerinde düzyazı dilini, ayrıca öyküleri ile şiirlerinde yer yer ağır bir dil kullandı. Konuşma dilinin bütün inceliklerini bilmesine karşın, bunu yazı dili olarak kullanmadı. Cumhuriyet’ten sonra özleşme Türkçesini benimsedi. Söyleyişinde Edebiyat-ı Cedide üslûbunun bütün özellikleri vardır. Ali Kemal, Ahmet Rasim ve Mehmet Celâl’le polemiklere girdi.  

Yalçın, bir özgürlük tutkunuydu. Türk basınında altmış yılı aşan yazı yaşamı boyunca daima genç bir savaşçı azmiyle özgürlük mücadelesini sürdürmüştü. Meşrutiyet (1908) öncesinde, meşrutiyet ve cumhuriyet dönemlerinde hep bu uğurda mücadele etmiş, suçlandığı dönemlerde bile bu tutumundan ödün vermemiştir. Kitap olarak basılan eserlerinin dışında; gazete ve dergilerde Malta Adasında adıyla sürgün anılarını (1934-35), On Yılın Hikâyesi başlığıyla 1908-18 anılarını (1935-37) Yedigün dergisinde, aynı yılları Meşrutiyet Hâtıraları adıyla Fikir Hareketleri dergisinde (1935-38), Meşrutiyet Devri ve Sonrası başlıklı anılarını Halkçı gazetesinde (1954); Mercan’dan Babıâli’ye adlı anılarını Yedigün dergisinde (1938) yayımladı. 18 Ekim 1957 tarihinde İstanbul - Beşiktaş’ta öldü ve Feriköy Mezarlığı’nda toprağa verildi.

ESERLERİ

ROMAN: Nadide (1892), Hayal İçinde (1901).

HİKÂYE: Hayat-ı Muhayyel (1899), Hayat-ı Hakikiyye Sahneleri (1909), Niçin Aldatırlarmış (1924).

ELEŞTİRİ: Kavgalarım (1910).

ANI: Edebî Hatıralar (1935, Edebiyat Anıları adıyla, haz.: Rauf Mutluay, 1975), Siyasî Anılar (haz: Rauf Mutluay, 1976), Tanıdıklarım (2001).

DÜŞÜNCE: Seçme Makaleler (1951).

MONOGRAFİ: Tâlat Paşa (1943).

DİL: Türkçe Sarf ve Nahiv (1911), Yeni Başlayanlar için Türkçe Sarf ve Nahiv (1926).

TARİH: Tarih-i Umûmi (c. 1, İlkçağ, tsz.; 2. cildini Ali Reşat yazdı).

ÇEVİRİ:

Graziella (roman, A. de Lamartine’den, 1902), Madam Krizantem (Cevdet Kudret ile) - İzlanda Balıkçısı (roman, Pierre Loti’den, 1903), Sosyalist Meslekleri (sosyoloji, Vilfredo Pareto’dan, 2 cilt, 1923), Hunların Türklerin Moğolların ve Daha Sair Tatarların Tarih-i Umumisi (Joseph de Cuignes’den, 8 cilt, 1923-25), Hürriyet-i Vicdan (sosyoloji, Léon Marillier’den, 1924), Tecrübe Üzerine Müesses Psikoloji (H. Haffding’den, 2 cilt, 1924), Asrî Demokrasiler (sosyoloji, V.J. Bryce’den, 4 cilt, 1924), Din Hayatının İptidai Şekilleri (sosyoloji, 2 cilt, 1923, 1924) - Ahlak Terbiyesi (1927) (E. Durkheim’dan), İslâm Tarihi (Leone Caetani’den, 10 cilt, 1924-27), Demokrasi ve Mesâil-i İktisâdiye (sosyoloji, A.T. Hadley’den, 1925), Sanâyi-i Nefisenin Menşeleri (sosyoloji, Yrjö Hirn’den, 1925), Hürriyet (sosyoloji, J.S. Mill’den, 1927), İngiltere’nin Hükümeti (sosyoloji, A.L. Lowel’dan, 5 cilt, 1927), İlim ve Din (sosyoloji, E. Boutroux’dan, 1927), Ruh ve Beden (1927) - Çocuklar Hakkında Asrî Fikirler (1928) (A. Binet’ten), Çocuğun Psikolojisi ve Tecrübî Pe­dagoji (E. Cleparéde’den, 1928), Siyasî Hürriyetlerimiz (sosyoloji, Maurice Caudel’den, 2 cilt, 1931), Demokrasi (sosyoloji, E. Vacherot’tan, 2 cilt, 1931), Vatandaşın Kitabı (sosyoloji, E. Laboulaye’den, 1931), Ai­le İçinde Terbiye-Ebeveynin Günahları-Kızlarımız - Aile İçinde Terbiye-Ebeveynin Günahları-Oğulları­mız (psikoloji, F. Thomas’tan, 1924, 1931), Allahlar Susamışlardı (roman, A. France’dan, 1937), Kürek Cehennemi (roman, Tullio Murri’den, 1937), En Güzel İtalyan Hikâyeleri (1938), Fransa Tari­hi (Jacques Bainville’den, 2 cilt, 1938), İngiltere Tarihi (André Maurois’den, 2 cilt, 1938), Cihan Harbi’nin Şarka Ait Kaynakları (tarih, Jean Pichon’dan, 1939), Türk Mektupları (mektup, Augier de Ghislen’den, 1939), Avrupa Kavimlerinin Mukayeseli Tarihi (Charle Seignobos’dan, 2 cilt, 1939-40), Kavgam (düşünce, A. Hitler’den, 2 cilt, 1940, 1941), Yırtıcılar (roman, Annie Vivanti’den, 2 cilt, 1942), Hususî Hayatla­rında Hükümdarlar (monografi, E. Bergson’dan, 2 cilt, 1943), Büyük Katerina (monografi, Lucien Murat’tan, 1944), Sovyet Efsanesi ve Hakikat: Kızıl Rusya’nın İçyüzü (A. Koestler’den, 1947), Kızıl Rusya: Tek Başına Bir Dünya (W.C. Bullitt’ten, 1948).

KAYNAKLAR

Hilmi Yücebaş / Büyük Mücahit Hüseyin Cahit Yalçın (1960),

Hüseyin Cahit Yalçın’ın Hayatı Hikâye ve Romanları Üzerinde Bir Araştırma (1982), Hilmi Bengi

Son Asır Türk Şairleri (c. 4, 2002),

Ahmet Kabaklı / Türk Edebiyatı (c. 3, 11. bas. 2002, s. 265-269).