KAHVEYİ İÇİYORUZ, KAHVEHANEYE GİDİYORUZ PEKİ TARİHİNİ BİLİYOR MUYUZ?

 

KAHVEYİ İÇİYORUZ, KAHVEHANEYE GİDİYORUZ PEKİ TARİHİNİ BİLİYOR MUYUZ?

Zehra ŞAHİN

Kırıkkale Üniversitesi Tarih Bölümü Öğrencisi

Bugün sizlerle kahvenin kısaca tarihi ve Türklerde kahvehane kültürü hakkında biraz sohbet etmek istedim.  Sohbetlerin en güzelinin kahvelerin yudumlanırken  yapıldığına inananlardanım. Kahvemi aldım, sizde kahvelerinizi aldıysanız sohbetimize başlayabiliriz.

Yüzyıllar boyunca geniş coğrafyalarda bulunan Türkler gerek yabancı seyyah ve yazarların gerek fetih ve savaşların sayesinde Türk mutfağının zenginliklerini anlatmış ve dünyanın en zengin mutfağına sahip 3 ülkeden biri olmuştur. Türk mutfağının zenginlik sebebi yiyecek ve içeceklerimiz in hammaddesinde ki çeşitlilik ve bolluktan gelmektedir. Bir diğeri ise milletimizin derin bir tarih ve uygarlığa sahip oluşudur. Türkler birçok millete komşuluk etmiş ve  milletlere kültürümüzü tanıma fırsatında bulunmuştur.

Türk mutfağımızın bir diğer zenginliği ise Türk kahvesi dir. Aslına bakılırsa kahve bitkisi Türkiye'de değil Habeşistan’da  yetişmektedir. Kahvenin Türklere gelişi hakkında kaynaklarda pek fazla bir bilgi bulunmamakla birlikte, tarihçiler tarafından ilk defa 1519 yılında I. Selim'in Mısır seferinden sonra İstanbul'a geldiği belirtilmektedir.

Kahve Türklerde yapılışı ve sunumu ile farklılık göstermiştir. Osmanlı döneminde kahvenin uzun saplı cezvelerde yapılması, sunumu yapılırken yanına su, lokum, kolonya konulması ve servis edilirken törene benzeyen bir havayla misafirlere sunulması, kahvenin zenginleştirilmesi Türklere özgü bir şey olduğu için ismi Türk kahvesi olmuştur. Kahvenin yanında suyun ikram edilmesi misafirin aç veya tok olduğunu anlamak içindir. Misafir ilk önce suyu içerse karnının aç olduğunu anlarlar ve hemen çeşitli yemeklerle misafire ikram ederlerdi. Türkler kahveyi öylesine benimsemişlerdir ki sarayda kahvecibaşı denilen makamlar oluşturmuşlardır. Türklerin kahveyi bu kadar sahiplenip ve zenginleştirmesi kahvenin artık “ Türk'ün Kahvesi” olarak anılmasını sağlamıştır.

Şimdi gelelim Türklerde kahvehane kültürüne.  16.yy'da Mekke, Kahire ve Şam’da çıkmıştır. Osmanlıya ise 16.yy ortalarında gelmiştir. İlk olarak 1554-1555 tarihlerinde Halepli Hakem ve Şamlı Şems Tahtakale de bir Kahvehane açmışlardır. Tarihte ilk kahvehane olarak bilinmektedir.  Devlet memurlarının, halkın toplanma yeri olmuştur. Misafirler artık evde değil kahvehanelerde ağırlanmaya başlanmıştır. Kahve içme bahanesiyle evrelerinden çıkan adamlar orada oturur dönemin eleştirilerini yaparlardı. Hal böyle olunca dedikodu da çokça artmaya başlamıştı.  Dönemin yöneticisi bu durumdan hiç hoşnut olmamış ve bu sebeple kahvehaneleri kapatmış kahvehanecileri de idam ettirmişti. 1826 yılında yeni çeri ocağının kaldırılmasıyla birlikte kahvelerde teker teker yıkılmıştır.

17. Yy da kahvehaneler tekrardan gündelik hayatta yerini almıştır. Her mahallede yeniçeri yerine tulumbacılar bulunmaktaydı. Tulumbacılar kahvehaneleri tekrardan açmıştır.

Osmanlı’nın son dönemlerinde devlet memurlarının, halkın sürekli gittikleri sohbet ettikleri en ünlü yer Fevziye Kıraathanesi olmuştur.

Şimdi sizlere ünlü edebiyatçılarımızın sürekli gittikleri edebiyatımıza renk veren yazıların kaleme alındığı, hangi Edebiyatçımızın  hangi kahvehanelere gittiklerini çok kısa  sizlere aktarmak  istiyorum.

 Tanzimat  döneminden  sonra artık kahvehaneler edebiyat, sanat yuvası olmuştu. Bu dönemlerde en ünlü kahvehane Arşap ve Kafe Flyin di . Şinasi, Abdülhak Hamit  gibi dönemin ünlü edebiyatçılarının uğrak yeri olmuştur. 19.yy da İstanbul boydan boya kahvehanelerle dolmuştu. Özellikle Tophane ve Galata yabancı yazarların dikkatini çekiyordu. Bilim adamlarının, edebiyatçıların, sanatçıların gittiği bir diğer Kahvehane de Çiçek Kahvehanesidir. Bu mekana da ünlü edebiyatçılarımızdan Muallim Naci ve Şeyh Basvi  gitmekteydi.  Kahvehaneler öyle güzel insanlarla dolmuştu ki , Dar-ül Talim Kahvehanesinde  Ahmet Hamdi Tanpınar Saatleri Ayarlama Enstitüsü eserinin romandaki karakterlerinin bir bölümünü buradan esinlenmiştir.  

Kahvehaneler Ramazan aylarında ise  başka güzel olurdu. Okçular başında ki Şerafim Efendi’nin Uzun Kahvehanesi ramazan ayında şiir edebiyat yuvası olmuştu. Bu dönemde ise sürekli orda bulanan edebiyatçılarımız Namık Kemal, Hasan Suphi idi. Bu kahvehanenin başka bir özelliği ise kitap satışının olması ve yazarlara gelen mektupların okunup cevaplanmasıydı.

1930 yılında Beyazıt da  bulunan Küllük Kahvehanesi ‘nin de ayrı bir anlamı bulunmaktaydı. Adına şiir yazılan, dergi çıkarılan bir Kahvehaneydi. Yahya Kemal’in kaleminden bir çok şiir burada yazılmıştır. Faruk Nafiz Çamlıbel, Abdülbolu Gülpınar da bu kahvehaneyi mesken tutanlardandı.

1940ların başında Beyazıt’ta  ki Ünlü Marmara Kahvehanesi 1959-1974 yıllarında en yoğun zamanlarını yaşamıştır. Sağ sol çatışmalarının çok fazla olduğu bu dönemde sağcıların uğradığı bir yer olmuştu.  Necip Fazıl Kısakürek, Sezai Karakoç gibi edebiyatçılarımız da burada görünürdü.

Son olarak bahsedeceğim kahvehane de Yeni Kapı Kemal bey Kahvehanesi dir. Bu kahvehanenin en sevdiğim özelliği ise bir kitap okuma odasının bulunmuş olmasıdır. Bu şekilde insanları kitap okumaya teşvik etmiş olmaları Taktire şayandır. Bu güzel kahvehanede de yeni yeni ünlenen yeşil çam oyuncuları görülmektedir.

Tarihimizde kahvehanelere geniş baktığımız zaman kaliteli zamanların geçirildiği, kaliteli insanların bulunduğu, eğitim yuvası, ilim irfan sahibi insanların çokça bulunduğu  bir yer olduğunu görüyoruz. Şimdi ise bununla ilgisi dahi olmayan kahvehanelerle karşılaşmış bulunmaktayız. 12 Eylül darbesinden sonra değişen kahvehaneler artık eğitim yuvasından ziyade oyun yuvası olmuştur.

Bu zamana kadar kahve kültürümüzü koruyabildiğimiz kadar keşke  kahvehane kültürümüzü de koruyabilseydik

Sağlıcakla Kalın.. 

Kaynak

SÜREN Tufan , BULDUK Sıdıka , Türk Mutfak Kültüründe Kahve