KOMÜNİZMİN SEMBOLÜ ORAK-ÇEKİÇ ‘İN TARİHÇESİ

 

KOMÜNİZMİN SEMBOLÜ ORAK-ÇEKİÇ ‘İN TARİHÇESİ 

Berkan ERKEC
Kırıkkale Üniversitesi Tarih Bölüm

  

Vladimir İliç Lenin iktidara geldiğinde bir amblem yarışması düzenlendi. Kazanan amblemde bir orak, bir çekiç ve bir de kılıç bulunuyordu. Amblem, Bolşevik Devrimi'nin bir parçası olan sosyal grupları temsil ediyordu. Ancak Lenin, fazla saldırgan bulduğu kılıcın sembolden çıkarılmasını istedi. Arkada Aleksander Bogdanov'un ütopik romanı "Kızıl Yıldız"dan esinlenen 5 köşeli yıldızın, Marksist Enternasyonal'ın 5 kıtasını temsil ettiğini söyleyenler de vardı.

Devrim sanatı da çekiçi tutan kişiyi erkek, orağı tutanı da kadın olarak resmediyor. Erkek sanayi, makina, şehir ve geleceği temsil ederken, kadın da tarım, yiyecek ve doğurganlıkla özdeşleştiriliyor. Bu, toplumun okuma yazma oranı düşük kesimlerine devrim fikirlerini aşılamanın resmiydi.

Kızıl bir bayrağın üzerine işlense de amblemin tarihi aslında 1789 Fransız Devrimi'ne kadar uzanıyor. Paris Komünü, de aynı sembolleri işçi sınıfını temsilen kullanmıştı.Ve tarihin en bilindik sembolü de bu şekilde çıka geldi.İşte Sovyetler Birliği bayrağı böyle oluştu.

Bolşevikler bu sembolü Rus Devrimi sırasında kullanmaya başladı.Bu Kızıl Ordu’nun sembolü olacak ve daha sonra  Kremlin binalarını da süsleyecekti.

Orak-Çekiç’in (Rusça “Serp i Molot”) Rusya’da  Bolşevik propaganda araçlarında kullanımına ilk kez, 1917 yılı içinde rastlıyoruz. Lenin ve Lunaçarski’nin 1917 Ekim Devrimi sonrasında bir Sovyet devlet armasını belirlemek için düzenlediği yarışmayı  Rus sanatçı Yevgeny Kamzolkin kazanmıştı.

Kamzolkin’in seçilen tasarımında, altındaki güneşin ışınlarıyla aydınlanan ve buğday demetleriyle çevrelenmiş dünya küresinin üzerinde orak çekiç, kürenin yukarısında beş köşeli kızıl yıldız bulunmaktaydı ve buğday başaklarına sarılı kızıl bayrakta, öncesinde 15 dil iken daha sonra altı dilde (Rusça, Ukraynaca, Belarusça, Gürcüce, Ermenice ve Azerice) “Dünyanın İşçileri, Birleşin!” yazılıydı. Orijinal tasarımda bir de kılıç bulunduğuna, fakat Lenin’in amblemde bir kılıcın yer almasına, yeni rejimin barışçıl imajına gölge düşüreceği gerekçesiyle karşı çıktığına, buna dair Parti içinde haftalar süren bir tartışmanın yaşandığına dair kayıtlar vardır.

 

Sonuçta, Lenin’in görüşü haklı bulunarak tasarımdan kılıç kaldırılmış ve arma bu haliyle 1918’den itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Orak-Çekiç, orjinalinde ifade ettiği “köylülerin ve işçilerin birliği” anlamına ek olarak “kadın-erkek eşitliği” anlamını da zamanla barındırmaya başlamıştır. Bunun sebebi ise, Sovyetler dönemindeki çizimlerde ve yapılan heykellerde orak tutan kadının ve çekiç tutan erkeğin sürekli bir arada kullanılmasıdır.

Anlamsal Köken: Osiris’in Asaları

Orak-Çekiç  sembolünün anlamsal kökenlerini, yaşam, ölüm ve dirilme ile özdeşleştirilen eski Mısır Tanrı’sı Osiris’te, firavunlara ait tasvirlerde, göğüslerinde çapraz şekilde tuttukları “çoban değneği”nde ve “harman döveni”nde arayan yaklaşımlar mevcuttur. O dönem toplumlarında ekonominin hayvancılık ve tarıma dayandığı düşünüldüğünde, bu anlamlı bir benzetimdir. Çoban değneği aynı zamanda firavunun toplum üzerinde kullandığı gücü ve otoriteyi de simgelemektedir.

Sosyalist ve komünist hareketlerin yayılmasıyla birlikte, orak-çekicin ifade ettiği köylüler ile işçilerin birliği anlamını taşımayı amaçlayan benzer semboller de kullanılmaya başlamıştı. Oraktan önce tırmık, saban ve pulluk, çekiçle birlikte en çok kullanılan semboller arasındaydı. Çekiç, Avrupa’daki işçilerin geleneksel sembolü olduğu için tercih edilmekteydi. Bunların arasında en popüleri olarak, halen İrlanda’da sosyalist oluşumların sahiplendiği “Saban-Çekiç”i söyleyebiliriz.

Örneğin “Yıldızlı Saban” olarak adlandırılan, 1914’te James Connolly ve Jack White’ın kurduğu İrlanda Yurttaş Ordusu’na ait bayrak, meşhur 1916 Paskalya Ayaklanması’nda göndere çekilmişti.Bu bayrakta yer alan saban,özgür İrlanda’nın kendi kaderini topraktan yıldızlara dek kontrol edeceği; yine aynı bayrakta yer alan kılıç ise ancak Sosyalist Enternasyonal’in kurulmasıyla tüm savaşların biteceği anlamlarına gelmekteydi.

Çoğu Komün yönetiminde olan ülkelerin en yaygın sembolü olmakla, beraberinde  bitmez tükenmez mücadelenin bir ifadesi olduğuna inanmaktalar.

 

 

Orak-Çekiç Sembolünde Değişiklikler

Zaman içinde dünyanın değişik bölgelerindeki komünist partiler ve hareketler, politikalarında  uzlaşmadıkları Sovyetler Birliği ,Komünist Partisi ile ayrı yerde konumlandıklarını göstermek,aynı anılmamak, bazen de kendi yerel gerçeklikleriyle daha uyumlu görsellere sahip olmak amacıyla, bayraklarında ve amblemlerinde kullandıkları orak-çekiç sembollerinde değişikliklere gitmişlerdir.

4.Enternasyonal;

Örneğin, Stalin döneminde Bolşevik- Komünist devrimin ihanete uğramasıyla, Troçki’nin sürgünde kurduğu 4. Enternasyonal’in amblemi, bu bağlamda orijinal sembolden farklıdır. 4.Enternasyonal logosunda, “sol muhalefet” göndermesi sebebiyle çekiç sol yöne dönük olacak şekilde tasarlanmış ve 4 rakamı da belirginleştirilmiştir.

Doğu Almanya: Çekiç-Pergel;

1949-1990 yılları arasında varlığını sürdüren Demokratik Almanya Cumhuriyeti bayrağında, beyaz yakalı mühendis işçileri de içerecek şekilde çekiçle birlikte pergel sembolü, buğday başaklarıyla çevrelenmiş şekilde kullanıldı.

Kuzey Kore: Orak-Çekiç-Kalem;

1949’da kurulan ve Kim Jongun’un tek adam diktatörlüğünde idare edilen Demokratik Kore Halk  Cumhuriyeti’ndeki kurucu iktidar parti olan Kore İşçi Partisi bayrağında, orak ve çekice ilave olarak toplumdaki entelektüelleri ve sanatçıları da içerecek şekilde geleneksel bir kalem sembolü de kullanılmakta.   

Tarihte bu yönüyle bir devrin sembolü olarak kayıtlara geçmiştir.Sembollerin bir mana taşımasına ve artık değer görülmesine,onların anlamılarıyla anlaşılması ve araştırılmasına kaynak oluşturmuştur.Her devletin kendine ait sembolleri olmakla beraber bu semboller toplumları ve halkları etkileyecek derecede önem kazanmış kazandırmıştır.Burda ise Sovyetler Birliği tarihine damga vuracak kadar önemi olmuştur.

 

KAYNAKÇA

Russian Archives ;’341934.6

Lenin,Vladimir, ‘’Devlet ve Devrim’’

Marx,Karl,Engels,Friedrich ‘’Komünist Manifesto’’

Troçki,Lev ’’Rus Devriminin Tarihi’’

Troçki,Lev ‘’İhanete Uğrayan Devrim’’